Có bao giờ bà con rơi vào cảnh: đất thì cứng như bê tông, rễ cây thối dần, thuốc phun mãi mà bệnh vẫn không dứt? Thật ra, đó là lúc đất đang “khát” vi sinh vật có lợi. Và Trichoderma chính là một trong những “chiến binh” mạnh mẽ nhất, vừa giúp đất hồi sinh, vừa bảo vệ cây trồng khỏi hàng loạt nấm bệnh nguy hiểm. Trong bài viết này, Nông nghiệp shop điểm qua 15 lưu ý quan trọng mà bất kỳ ai dùng Trichoderma cũng cần nắm vững.
Nấm Trichoderma là nấm gì?
Nấm Trichoderma (gọi tắt là Tricho) thuộc họ Hypocreaceae, là nhóm nấm đối kháng có mặt tự nhiên trong đất, đặc biệt tập trung quanh vùng rễ cây. Trichoderma có khả năng bảo vệ rễ trước sự xâm nhập của nấm bệnh, tuyến trùng và nhiều vi sinh vật gây hại khác.
Tính đến nay, đã phát hiện hơn 50 loài Trichoderma, trong đó có 33 loài có khả năng đối kháng mạnh với nấm bệnh và vi khuẩn gây hại.
Đặc biệt, 11 loài Trichoderma có hiệu lực cao thường gặp trên thị trường như: Trichoderma harzianum, Trichoderma seesei, Trichoderma aureoviride…
Một số loài Trichoderma phổ biến
Các sản phẩm chế phẩm Trichoderma hiện nay thường sử dụng những loài sau:
- Trichoderma harzianum: Được dùng phổ biến nhất, mạnh trong phân giải hữu cơ và ức chế nấm bệnh rễ.
- Trichoderma viride: Giúp cải tạo đất và phân giải nhanh chất xơ thực vật.
- Trichoderma koningii: Hỗ trợ cây chống chịu tốt với nấm hại đất.
- Trichoderma seesei, Trichoderma aureoviride: Ít gặp hơn nhưng có tác dụng mạnh với Fusarium và Pythium.
Cơ chế hoạt động của nấm Trichoderma
Cơ chế ký sinh đối kháng
Nấm Trichoderma tiêu diệt nấm bệnh thông qua quá trình ký sinh trên sợi nấm gây hại:
- Tiếp cận mục tiêu: Bào tử Trichoderma bị hấp dẫn bởi hóa chất từ nấm ký chủ.
- Nhận diện đặc hiệu: Xác định được bề mặt tế bào của nấm gây hại.
- Quấn và tấn công: Sợi nấm Trichoderma bao quanh sợi nấm ký chủ, tiếp xúc và phát triển dọc theo chúng.
- Phá hủy bằng enzyme: Trichoderma tiết enzyme như β-glucanase, cellulase, chitinase để phân hủy vách tế bào nấm bệnh.
Cơ chế cải tạo đất
- Tăng cường phân giải chất hữu cơ nhờ tiết enzyme phân hủy cellulose, lignin.
- Giải phóng dinh dưỡng khó tan trong đất, giúp rễ hấp thu tốt hơn.
- Kích thích cây tiết hormone tự nhiên, rễ phát triển mạnh.
Các sản phẩm Trichoderma trên thị trường
Hiện nay có nhiều tên gọi khác nhau: Chế phẩm Trichoderma, Nấm đối kháng Trichoderma, Chế phẩm sinh học Trichoderma, Tricho mix Bacillus… Tuy khác nhau ở nhãn mác, nhưng đều chứa các chủng Trichoderma có lợi.
Mật độ bào tử: Càng cao càng tốt. Ví dụ: 10^9 CFU/g tức 1 gram chế phẩm có tới 1 tỷ bào tử sống.
Nguồn gốc chủng: Chủng bản địa (phân lập tại Việt Nam) thường hiệu quả hơn hàng nhập khẩu do đã thích nghi với đất và khí hậu trong nước.
Ngày sản xuất: Sản phẩm càng mới, mật độ nấm càng mạnh. Sau 6 tháng, mật độ bào tử trong chế phẩm bột thường giảm nhanh.
15 Lưu ý quan trọng khi sử dụng nấm Trichoderma
Chọn sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng, uy tín
Trên thị trường có rất nhiều chế phẩm Trichoderma, nhưng không phải loại nào cũng chất lượng.
Bà con nên chọn sản phẩm có giấy chứng nhận kiểm nghiệm, tem chống giả, hạn sử dụng còn mới.
Kiểm tra mật độ bào tử và thành phần
Mật độ bào tử tối thiểu nên đạt 10^8 – 10^9 CFU/g.
Trên bao bì cần ghi rõ loài Trichoderma: T. harzianum, T. asperellum, T. viride….
Mật độ càng cao, hiệu quả đối kháng càng mạnh.
Ưu tiên sử dụng chủng bản địa
Các chủng Trichoderma được phân lập tại Việt Nam sẽ quen với khí hậu, thổ nhưỡng, nên khi bón vào đất dễ dàng phát triển mạnh mẽ.
Ngược lại, nhiều loại nhập khẩu về thường “khó sống” vì chưa thích nghi.
Tuyệt đối không trộn chung với thuốc hóa học
Trichoderma cũng là nấm → gặp thuốc diệt nấm hóa học là… chết ngay!
Nếu bà con cần dùng thuốc hóa học, hãy cách ly 7 – 10 ngày rồi mới bổ sung Trichoderma.
Hạn chế kết hợp với phân bón hóa học mạnh
Các loại phân như Ure, SA, KCl, Bo, CuSO4, ZnSO4, MnSO4… có thể làm giảm hoạt tính hoặc giết chết nấm đối kháng.
Không sử dụng ngay sau khi bón vôi
Vôi có tính sát khuẩn mạnh (CaO, CaCO3, MgCO3).
Sau khi bón vôi, cần cách ly 15 – 20 ngày mới dùng Trichoderma để đảm bảo nấm phát triển được.
Luôn kết hợp với chất hữu cơ
Trichoderma cần “thức ăn” để tồn tại, phát triển.
Nguồn hữu cơ lý tưởng: phân chuồng hoai mục, rỉ mật, đạm cá thủy phân, phân compost.
Nếu đất nghèo hữu cơ, nấm sẽ hoạt động yếu, hiệu quả giảm hẳn.
Bón vào thời điểm thích hợp
Trichoderma phát triển tốt trong điều kiện đất ẩm, tơi xốp, thoáng khí.
Bà con nên bón vào sáng sớm hoặc chiều mát, tránh nắng gắt.
Đặc biệt hiệu quả khi dùng đầu mùa mưa hoặc sau thu hoạch.
Không phơi chế phẩm dưới ánh nắng mặt trời
Ánh nắng trực tiếp sẽ làm chết bào tử nấm chỉ trong vài phút.
Sau khi mở bao, cần bảo quản ngay hoặc bón trực tiếp, tránh phơi ngoài trời.
Dùng đúng liều lượng khuyến cáo
Liều dùng phụ thuộc vào loại cây, độ phì của đất và mật độ nấm bệnh.
Dùng quá ít → không đủ mật độ nấm để khống chế bệnh.
Dùng quá nhiều → lãng phí, đôi khi còn làm mất cân bằng hệ vi sinh.
Bổ sung định kỳ để duy trì hiệu quả
Trichoderma không thể “sống mãi mãi” trong đất.
Nên bổ sung 2 – 3 lần/năm, đặc biệt trước và sau mùa mưa – thời điểm nấm bệnh bùng phát mạnh.
Bảo quản đúng cách
Để nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng và ẩm ướt.
Không để gần phân bón hóa học hay thuốc BVTV.
Sau khi mở bao, cần dùng hết hoặc đóng kín miệng bao.
Tạo môi trường hiếu khí khi ủ phân với Trichoderma
Nấm này cần oxy → khi ủ phân chuồng, tuyệt đối không đậy kín.
Định kỳ đảo trộn để đảm bảo thông thoáng, giúp nấm phát triển đều.
Kết hợp “bộ 3 vàng”: Trichoderma – Đạm cá – Humic
Đây là combo được nhiều nhà vườn áp dụng, mang lại hiệu quả rõ rệt:
- Trichoderma: tiêu diệt nấm bệnh.
- Đạm cá: cung cấp dinh dưỡng hữu cơ dễ tiêu.
- Humic: cải tạo đất, giữ ẩm, tăng trao đổi dinh dưỡng.
Theo dõi và điều chỉnh theo tình trạng cây trồng
Nếu cây phát triển tốt, rễ trắng nhiều, lá xanh → chứng tỏ Trichoderma hoạt động hiệu quả.
Nếu cây không cải thiện, cần xem lại:
- Chất lượng chế phẩm.
- Cách bón.
- Điều kiện đất đai.
Nấm Trichoderma thực sự là một “người bạn đồng hành” tuyệt vời cho bà con trong sản xuất nông nghiệp an toàn và bền vững. Tuy nhiên, hiệu quả chỉ phát huy khi ta sử dụng đúng cách. Nắm vững 15 lưu ý quan trọng trên, bà con sẽ thấy cây khỏe, đất tốt, bệnh hại giảm rõ rệt – mà còn tiết kiệm chi phí so với lạm dụng thuốc hóa học.